Emre Kongar'ın Resmi^* İnternet Sitesi

Makaleler

Articles in English

Türkçe'de bir söz vardır.

Herkese öğüt verip, kendisi bu öğütlere uymayanlar için: ``Herkese verir talkını kendi yutar salkımı'' derler.

Ben de gerek kendimi ve bu köşede yazdıklarımı gerekse Cumhuriyet Gazetesi'ni, dil konusunda zaman zaman bu duruma düşmüş görüyorum ve hem utanıyorum, hem de üzülüyorum.

Ama çok önemli bir tesellim var: Cumhuriyet okurlarının bilinci, dikkati ve uyarıları.

Ben ve öteki arkadaşlarım Cumhuriyet'te yanlış yaptığımız ya da kötü Türkçe kullandığımız zaman, gazetenin asıl sahibi olan okurlarımız derhal biz uyarıyorlar.

Böylece hem biz kendimizi düzeltme ve geliştirme fırsatı buluyoruz, hem de bu yanlışları bütün okurlarımızla paylaşarak, bunlara dikkat etmemiş olanların da gelişmesine yardımcı oluyoruz.

Böylece Cumhuriyet Gazetesi bir okul oluyor adeta.

Bir Cumhuriyet yazarı olarak bu yazıları gazeteme yazarken kendimi çoğu zaman, değerli meslektaşlarına bildiri sunan ve onların eleştirilerden yararlanmaya çalışan bir bilim insanının akademik etkinliği içinde görüyorum.

İnternet sitem açılalıberi, bir bölümü Cumhuriyet okuru olan, bir bölümü ise doğrudan elektronik ortamda beni izleyen okurlarımdan gelen iletiler, eleştiriler ve övgüler arttı.

Bugün tipik hatalarımdan birisine işaret eden bir elektronik postaya değinmek istiyorum:

Değerli ve dikkatli okurlarımdan Sinan Kuneralp, 11 Mayıs 2000 tarihli yazımda ``Toplam tiraj, yıllardır üç milyonla dört milyon arasındaki bir marjda oynayıp duruyor.'' ile ``...fiyatını düşüren gazete, önce rakiplerinden tiraj alıyor, fakat sonra fiyatlar istikrar kazanınca, herkes eski tirajına geri dönüyor.'' cümlelerindeki marj ile tiraj sözcüklerini yanlış kullandığımı düşünüyor ve diyor ki:

``Tiraj bir rakam ifade eder, dolayısıyle `tiraj almak' veya `tiraja dönmek' deyimleri pek doğru değil. Aynı şekilde iki rakam arasında marj olmaz, Fransızca'da bu durumda `fourchette' kullanılır.''

Ve acımasızca ekliyor Kuneralp: ``Türkçede ise herhalde başka bir şekilde bu fikri ifade etmek mümkün olabilmeli sizin gibi titiz birisi için.''

Okurum bütünüyle haklıdır. ``Satış rakamı'' demek varken ``tiraj'' diye lügat paralamak, ``aralağında'' demek varken, ``marjında'' diye yabancı bir sözcüğe sığınmak bana gerçekten de hiç yakışmamış.

Peki ben bu hatayı niçin ve nasıl yapmışım acaba?

Bu sütunda irdelemeye ve eleştirmeye çalıştığım ``medya dünyasının'' ``jargonundan'' yani özel dilinden etkilenmişim.

Zaten sütunumun başlığında yer alan ``medya'' sözcüğü de, benim önerim olduğu halde beni bile rahatsız ediyor.

Sanıyorum, Osmanlıca, Arapça ve Farsça sözcükler kadar, İngilizce, Fransızca ve Amerikanca sözcükler de dilimize çok girdi ve ben de zaman zaman bunları kullanıyorum.

Bu tür sözcüklerin güzel Türkçe karşılıkları olanların kullanılması yanlış tabii.

Okurumun uyardığı konuda her iki yabancı sözcüğü de kullanmadan meramımı ifade etmeliydim, edebilmeliydim.

Sözcüklerin ``doğru biçimde'' kullanılıp kullanılmadığına gelince, ne yazık ki, bu her iki yabancı sözcüğü de Türkçe'ye aktarırken, ``kullanımlarını da Türkçeleştirmişiz'' ve benim bunları kullanış biçimim, özgün dildeki kullanımlarına aykırı olsa bile, Türkçedeki ``değişmiş'' (belki de yozlaşmış) kullanımlarına uygun.

Bu durum, bizi bir başka tartışmaya götürüyor tabii:

Yabancı sözcüklere kendi dilimizde farklı anlamlar verdiğimizde ya da bunları farklı biçimlerde kullandığımızda bu sözcüklerin ``Türkçe olarak'' kabul edilmeleri ne derece meşrudur?

Ya da daha önemlisi, böyle bir hakkımız var mıdır?

Yani yabancı bir dildeki bir sözcüğü alıp, bütünüyle yeni bir anlam, ya da bütünüyle değişik bir kullanım biçimi verebilir miyiz ona?

Verdiğimiz zaman da ona ``Türkçe'' diyebilir miyiz?

Ben bu soruların yanıtlarının, o sözcüğün kullanılış yaygınlığına ve Türkçe'de güzel bir karşılığı olup olmadığına bakılarak verilebileceğini sanıyorum.