Emre Kongar'ın Resmi^* İnternet Sitesi

Makaleler

Articles in English

Önce “sahne almak” “start almak” gibi deyimlerin “iğrenç ve her yönden özenti koktuğunu” söylüyor.

İlginç olan nokta, “giriş yaptı, çıkış yaptı” gibi deyimlerin “polis tabirleri” olması.

KİA’daki (yani medya anlamına gelen Kitle İletişim Araçları’ndaki) dostlarımız, polisin teknik nedenlerden kaynaklanan bu belki zorunlu ama yanlış kullanımını benimseyerek dilimizin yozlaşmasına önemli bir katkıda bulunuyorlar.

Okurumun verdiği örneklerde de “sahne aldı” yerine “sahneye çıktı” ve “start aldı” yerine “başladı” dense hem daha doğru hem de daha güzel olur diye düşünüyorum.

Yurt dışında görevli olan okurum daha sonra “Ahmet Mehmet’i dövdü der gibi, Ahmet Mehmet’i abandone etti denmez, Mehmet yarışın temposuna dayanamayıp abandone etti denir” diyor.

Ben de doğrudan cehaletten kaynaklanan bu yanlış kullanıma dikkati çekerken, “abandone etmek” fiilinin, birisinin bir başkasına yaptığı bir eylem değil, insanın kendi kendine yaptığı bir iş olduğunu vurgulamak isterim: “Mehmet maçta abandone oldu” da denebilir.

Okurum daha sonra, “yüz” ve “surat” sözcükleri arasındaki ince anlam ve kullanım farkına değiniyor.

“Suratından düşen bin parça” gibi özel deyimler dışında “surat” sözcüğünün genellikle olumsuz ve küçültücü bir anlam taşıdığını belirten okurum, “Örneğin, ‘güzel suratlı kız’ denmez, ‘güzel yüzlü kız’ demek gerekir” diyor.

Aynı biçimde “asık yüzlü” ile “asık suratlı” arasında bile ince bir fark vardır. Birinci ifade, yüzün sahibi için zorunlu olarak bir değer yargısı içermezken, ikinci deyimde, sözü edilen kişi için olumsuz bir vurgu hissedilir.

Bu sözcüklerden üretilen sıfatlar da ayrı anlamlar taşır: Örneğin “yüzsüz”, yılışık, utanmaz anlamına gelirken, “suratsız”, ters bakan, gülmeyen, asık suratlı manasını taşır.

“Yüz” ile “surat” arasındaki ilginç bir ilişki de bu iki sözcüğün bazan pekiştirme amacıyla birlikte kullanılmasında görülür:

Halk arasında, yılışık ve utanmaz bir ifadeyi belirtmek için de “insanda biraz yüz surat olmalı” denir.

Bu örnekler bana, aynı anlama gelen “kalp” ve “yürek” sözcüklerini anımsattı.

Biliyorsunuz, “kalpsiz” merhametsiz, “yüreksiz” ise korkak anlamına gelir.

Değerli okurum Gözde Dedeoğlu resim gibi bir el yazısıyla yazarak yolladığı mektupta, Cumhuriyet’teki dizgi hatalarına değiniyor.

“Dahi” anlamına gelen ve bu nedenle de ayrı yazılması gereken “de”lerin yukardan virgül ile ayrılmış olarak yazılması!

Ayrı yazılması gerekirken, bitişik yazılmış olan “de”lerden bile çok rahatsız ediyor beni bu yanlış.

Dedeoğlu bir yanlışa daha değinmiş: Zaten çoğul olan ve “veriler” anlamına gelen “data” sözcüğünün “lar” eki getirilerek kulanılması.

Çok doğru olarak diyor ki, “data” Latince’de “datum” sözcüğünün çoğuludur. Bu nedenle, “datalar”, “verilerler” gibi oluyor.

Arkasından çok haklı olarak ekliyor, “veri” gibi güzel bir Türkçe sözcük varken niye “data” kullanılır ki?