Emre Kongar'ın Resmi^* İnternet Sitesi

Bugün Lozan antlaşmasının 94'üncü yıldöümü. Bu vesile ile, gözümden kaçan bir noktayı işaret etmek için, Nazmi Kal'ın İnönü ile yaptığı bir mülakatın izlenimlerini aktaracağım

Bana yolladığı mektupta Kal şöyle diyordu:

'Sayın Kongar,

Lozan la ilgili yazdıklarımın ilginizi çkeceği umudu ile saygılar'

Bu satırlardan anlaşıldığına göre izlenimlerinin paylaşılmasını istiyordu.

Bana da çok ilginç gelen bir hususu vurgulayan mektubunu aşağıya alıntılıyorum.

* * *

"Bugün her türlü ekonomik faaliyeti yabancıların elinde olan, maliyesi duyunu umumiye adlı batılıların yönettiği bir kuruluş tarafından yönetilen, başkenti işgal edilmiş, parlamentosu dağıtılmış, yurdun büyük bölümü Sevr anlaşması ile yabancılara verilmiş, ordusu Mondros silah bırakışması ile terhis edilmiş bir milletin Atatürk önderliğinde şaha kaldırılarak yaratılan modern, çağdaş, bağımsız, laik, kendi kaynakları ile kalkınan Türkiye Cumhuriyetinin varlığının bütün dünyaya kabul ettiren Lozan anlaşmasının 96.yıldönümü….

Hepimize kutlu olsun……

Bu gün vesilesi ile İsmet İnönü'den bizzat dinlediğim bir Lozan anısını sizlerle paylaşmaktan mutluluk duyuyorum……..

İsmet İNÖNÜ- Lozan'da İngiliz delegesi Lord Curzon ve Amerikan delegesi oturuyorduk.Konuşmamızı hiç bir zaman aklımdan çıkarmadım.

İngiliz delegesi Lord Curzon 'Lozan Muahedesinden memnun ayrılmıyoruz, hiçbir dediğimizi yaptıramadık. Harap bir memleket alıyorsunuz. Bunu imar etmeyecek misiniz, neyle, nasıl yapacaksınız. Para bir bunda var (Amerikan delegesini işaret etti) bir bende var. Geleceksiniz para isteyeceksiniz, diz çökeceksiniz, reddettiklerinizin hepsini cebimden çıkarıp size göstereceğim' dedi.

Bunu hiçbir zaman unutmam.

Cevap verdim. 'Bizim burada istediklerimiz, müstakil, medeni bir devlet olarak onun bütün şartlarını sağlamaktır. Bunu temin edelim, sulh olsun gelirsem size, istediğinizi yaparsınız!'

Nazmi Kal- Bu sözleri söylerken güvendikleri neydi?

İnönü- Güvendikleri bunlar (devrimler) yapılmayacaktır. Türkiye içinden birçok keşmekeşlere girecektir. Bu karışıklıklar içinde adalet müşavirleri, kabotaj hakkının ancak iki sene sürmesi, özetle kapitülasyonlara ait diğer meseleler fiilen kendi kendine sürüklenip giderek eski rejim iade olunacak diye düşünüyorlardı.

Bu ümit sonuna kadar onlarda yaşadı. Ama bu benim zihnimde daimi bir tehlike olarak belirdi, yaşadı, taze bir halde durdu ve ben onu düşünerek idareye geçtim.

Ondan sonra büyük hata, 'İsmet Paşa hep Lozan kafası ile idare ediyor. Halbuki dünya değişti.' diyerek gelişi güzel mali politika ile her türlü gedik açılmıştır.

Asıl hata burada olmuştur.

Biz tabiatı ile Osmanlı İmparatorluğundan bir gram altın almadık. 1950'de iktidarı bıraktığımız zaman Merkez Bankasının elinde Türkiye'nin hiçbir zaman görmediği miktarda bir altın hazinesi var idi. (122 ton.)

Öyle bıraktık. Her şey değişti. Lozan Muahedesinin neticeleri, sıkıntıları, o zaman için yenilecek büyük güçlüklerini gördükten sonra Türkiye'nin geçmişte nasıl sıkıntılarla adım adım çöküntüye gittiğini canlı olarak yaşamak hiç unutamayacağım bir ders olarak bugün de üzerimde tesirini yapar."

(Bu konuşma 15 Ekim 1973 de yapıldı.)

Atatürk'ün Diktiği Ağaçlar. Nazmi Kal

* * *

Pek çoğumuzun bildiği bu konuşma ile ilgili satırları Nazmi Kal'ın kitabından İnönü'nün ağzından aktarırken, "Güvendikleri bunlar (devrimler) yapılmayacaktır. Türkiye içinden birçok keşmekeşlere girecektir. Bu karışıklıklar içinde adalet müşavirleri, kabotaj hakkının ancak iki sene sürmesi, özetle kapitülasyonlara ait diğer meseleler fiilen kendi kendine sürüklenip giderek eski rejim iade olunacak diye düşünüyorlardı." satırları dikkatimi çekti.

Elbette "Geldiğinizde bu reddettiklerinizin hepsini cebimden çıkaracağım" sözünü çok iyi biliyordum.

Ama "Eski rejim iade olunacak diye düşünüyorlardı" sözünü atlamışım.

Batı'nın lider ülkeleri, kolaylıkla kontrol ederek fazlasıyla sömürebilecekleri bir "eski rejim" mi umut ediyorlar yoksa?

Merdan Yanardağ'ın yazdığı "Bir ABD Projesi Olarak AKP, Operasyon Partisi" adlı kitabı bir de bu gözle okumak gerek. (Genişletilmiş 7. Basım, İstanbul, Kırmızı Kedi Yayınları.)