Emre Kongar'ın Resmi^* İnternet Sitesi

Yasama Dokunulmazlığı Üzerine Düşünceler

SUNUŞ

Anayasa'nın 83. maddesine göre, "Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclisce başka bir karar alınmadıkça bunları meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.

Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği iddia olunan milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlanmış olmak kaydıyla Anayasanın 14. maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır. Ancak bu halde yetkili makam, durumu hemen ve doğrudan doğruya Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek zorundadır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında, seçimden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır; üyelik süresince zamanaşımı işlemez.

Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve koğuşturma, Meclisin yeniden dokunulmazlığı kaldırmasına bağlıdır.

Türkiye Büyük Millet Meclisindeki siyasi parti gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz."

...

Makalede, yasama dokunulmazlığı başlığı altında ele alınabilecek her hususu incelemeyi hedeflemiyoruz. Amacımız, belirli bir eksen üzerinde tesbit ettiğimiz konularda görüşlerimizi açıklamaktır. İki bölüm olarak tasarladığımız çalışmamızda, konu, önce yürürlükteki hukuk kuralları çerçevesinde değerlendirilecek ve yasama dokunulmazlığı kurumu, çeşitli boyutlarıyla incelenecektir. İkinci Bölümde ise, Türk Hukuku açısından çeşitli öneriler dile getirilecektir.

BİRİNCİ BÖLÜM

YASAMA DOKUNULMAZLIĞININ YÜRÜRLÜKTEKİ HUKUK AÇISINDAN İNCELENMESİ

I. YASAMA DOKUNULMAZLIĞININ AMACI VE HUKUKİ NİTELİĞİ

Yasama dokunulmazlığı, milletvekilinin, temsil görevini gereği gibi yerine getirmesini sağlamayı amaçlar ve bu amaç doğrultusunda, milletvekili hakkında çeşitli muhakeme işlemlerinin yapılmasını ve verilen bir ceza mahkumiyetinin infazını engeller.

Bakanlar kurulunun, mecliste çoğunluğa sahip siyasi parti veya siyasi partiler koalisyonunca oluşturulduğu günümüz parlamenter demokrasilerinde, yasama dokunulmazlığının, esas itibariyle, muhalefetteki milletvekillerini koruduğu açıktır.

Bu tespit, hukuk devleti ilkelerinin yeterince özümsenmediği ve yürütme organının hakimler ve mahkemeler üzerinde etkili olduğu konusunda bir takım soru işaretlerinin bulunduğu, yani yargı bağımsızlığının halen tartışıldığı bir ülkede, daha güçlü bir şekilde dile getirilebilecektir.

Kaldı ki, böyle bir ülkede, içişleri bakanlığı kadrolarında çalışan kolluk teşkilatı görevlilerinin adli görev yaparlarken, Cumhuriyet Savcılarını yanıltmaları ve açılmaması gereken soruşturma ve kovuşturmaların açılmasına sebebiyet vermeleri de bir ihtimal olarak göz önünde bulundurulmalıdır.

II. MUHAKEME ENGELİ OLAN YASAMA DOKUNULMAZLIĞI

III. İNFAZ ENGELİ OLAN DOKUNULMAZLIK

IV. YASAMA DOKUNULMAZLIĞININ KAPSAMINA GİRMEYEN DURUMLAR

V. YASAMA DOKUNULMAZLIĞININ İSTİSNALARI

1. GENEL OLARAK

2. AĞIR CEZAYI GEREKTİREN SUÇÜSTÜ HALİ

3. SEÇİMDEN ÖNCE SORUŞTURMASINA BAŞLANILMIŞ OLMAK KAYDIYLA ANAYASA'NIN 14. MADDESİNDEKİ DURUMLAR

Anayasa'nın 14. maddesi uyarınca "Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.

Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz.

Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak müeyyideler, kanunla düzenlenir."

4. İSTİSNA HÜKMÜNÜN UYGULANMASI HALİNDE MECLİSİN SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMAYI ERTELEYİP ERTELEYEMECEĞİ SORUNU

VI. YASAMA DOKUNULMAZLIĞININ BAŞLAMASI VE SON BULMASI

1. YASAMA DOKUNULMAZLIĞININ BAŞLAMASI

2. YASAMA DOKUNULMAZLIĞININ SON BULMASI

VII. YASAMA DOKUNULMAZLIĞININ KALDIRILMASI

VIII. DOKUNULMAZLIĞIN KALDIRILMASI KARARLARININ ANAYASA MAHKEMESİNCE DENETİMİ

IX. YASAMA DOKUNULMAZLIĞININ YENİDEN KAZANILMASI

X. AĞIR CEZA MAHKEMESİ BAŞKANINCA VERİLEN "TAKİPSİZLİĞİN KALDIRILMASI" KARARININ VE MAHKEMECE VERİLEN DURMA KARARININ YASAMA DOKUNULMAZLIĞINA ETKİSİ

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRK HUKUKU AÇISINDAN ÖNERİLER

I.YASAMA DOKUNULMAZLIĞININ KONU BAKIMINDAN KAPSAMINDA VE KALDIRILMASI USULÜNDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASI İHTİYACI

II. ALMANYA, FRANSA VE İTALYA'DAKİ ANAYASAL DÜZENLEMELER

III. YASAMA DOKUNULMAZLIĞI KURUMUNDA YAPILABİLECEK DEĞİŞİKLİKLER

1. DOKUNULMAZLIĞIN KAPSAMINA İLİŞKİN OLARAK YAPILABİLECEK DEĞİŞİKLİKLER

2. DOKUNULMAZLIĞIN KALDIRILMASI USULÜNE İLİŞKİN OLARAK YAPILABİLECEK DEĞİŞİKLİKLER

SONUÇ YERİNE BİR KAÇ SÖZ

Yasama dokunulmazlığı, kişisel bir ayrıcalık değil, tarihsel gerçeklerin de haklı gösterdiği bir gerekliliktir.

Kapsamı ve kaldırılması usulü elbette değiştirilebilir, çağdaş örnekleriyle uyumlu hale getirilebilir.

Ancak bugün yasama dokunulmazlığının ülkemiz gündeminde yer işgal etmesinin asıl nedeni, hukuki düzenlemeler değil, yasama organının uygulamalarıdır. TBMM, dokunulmazlık dosyalarını geciktirmeksizin, bekletmeksizin sonuçlandırırsa, bunu yaparken de, kendi çıkardığı kanunlara öncelikle kendinin saygı duyması gerektiğini gözden uzak tutmayarak, objektif kararlar verirse, yasama dokunulmazlığı, kamuoyunda büyük bir rahatsızlığa sebebiyet vermeyecektir.

Makaleden çok kısa birkaç satır aktardım.

Elbette son derece yetersiz alıntılar bunlar.

Bu nedenle konu başlıklarını özetledim ki, geneli hakkında bir fikir edinilebilsin.