Emre Kongar'ın Resmi* İnternet Sitesi


Kitaplar

Green Bullet Makaleler

Green Bullet Articles in English

Sürekli Yazılar


 

ERİVAN'IN TARİHSEL SERÜVENİ

 

 

Ben Türkiye'yi uluslararası arenada kuşatma altına almış görünen "Ermeni Sorunu"nun çözümünde, Erivan'la yapılacak görüşmelerin ve anlaşmaların önemli bir rol oynayacağına inanıyorum.

Bu nedenle de "Ermeni Sorunu" için bir tarihsel çerçeve oluşturma çabam sırasında Erivan tarihine bir göz atmaya çalıştım.

Bakın Türkiye sınırından sadece 23 kilometre uzakta olan bu kent için tarih neler anlatıyor:

Kuruluşu çok eskilere dayanan kent, onbeşinci yüzyıldan itibaren Savefilerin egemenliğine geçiyor. Şah İsmail'in emri ile imar ediliyor, surlar ile çevrilerek korunuyor ve böylece artık önemli bir yerleşim merkezi halini alıyor.

Bundan sonra kentin tarihi, İran'la Osmanlılar arasındaki savaşların tarihine koşut olarak gelişiyor.

1549 yılında Kanuni Sutan Süleyman'ın ikinci İran seferinde Osmanlıların egemenliğine geçmiş, fakat tam denetim altına alınamadığı için, 1554'de Kanuni tarafından, 1579'da da Osmanlı üzerine akınlar düzenleyen Erivan Hakimi Ustaçlu Tokmak Han'ı cezalandırmak için Lala Mustafa Paşa tarafından vurulmuştur.

Erivan 1583 tarihinde, III. Murad devrinde, tamamen Osmanlı egemenliğine geçmiştir.

Kent alındıktan sonra, Ferhad Paşa, Tokmak Han'ın Zengi suyuna bakan köşkünü ortaya alıp, etrafını hisar ile çevirdi. İç kale adı verilen bu hisarda 8 kule ve 725 mazgal ve içeriye bir cami yaptırdı. Ayrıca 43 kule ve 1725 mazgaldan oluşan ve 53 top ile donatılmış bir dış kale inşa etti.

1585'teki Osmanlı-İran savaşı sırasında Erivan paşaları İran'a yenilmiş olmakla birlikte, daha sonra yapılan barış andlaşmasıyla Tebriz ve Azerbaycan'ın bir bölümü ile birlikte Erivan da Osmanlılara bırakıldı.

1591 tarihli Revan eyaleti tahrir defterine göre, eyaletin merkezi olan Erivan'ın, kente bağlı olarak 90'dan fazla Türk kasaba ve köyü ve ayrıca 6 mahallesi vardı.

Daha sonra Şah Abbas Tebriz'le birlikte Erivan'ı da zaptetmiş, fakat Osmanlı kuvvetlerinin gelmesi üzerine, kenti yakıp yıkarak, kaçmıştır.

Kent daha sonra yeniden Savefilerin eline geçer.

IV. Murad 1634'de, bizim Revan seferi diye bildiğimiz ve anısına Topkapı sarayında Revan Köşkü'nün yapıldığı savaş ile kenti tekrar alır.

Fakat IV. Murat geri dönünce, kent yeniden Savefilerin eline geçer ve 1639'da yapılan andlaşma ile artık İran'a bırakılır.

Bu sırada kenti ziyaret eden Evliya Çelebi'ye göre, kentin dışında han, cami çarşı-pazar, kentin içinde ise 2000 kadar ev, han sarayı ve darphane vardır.

Bir kaç kez hanlar hanlığı olan Erivan'ın, kadısı, mollası, şeyhi şerifi, darugası, münşisi, yasavul ağası, koruyucu başısı, eşik ağası, diz çöken ağası, 7 mihmandar ve şehbenderi vardır.

1722'de Afganlıların İran'ı işgal etmeleri üzerine Savefiler zayıflamış, Şirvan ile Dağıstan bağımsızlıklarını ilan ederek, Osmanlı'dan yardım istemişlerdir.

Bu arada Rusya'nın Kafkaslar yoluyla İran'a ve Osmanlı'ya doğru yayılmasından korkan Osmanlılar, Tiflis, Gence, Tebriz, Hamedan ve Kirmanşah ile birlikte Erivan'ı da zaptetmişlerdir.

Nadir Şah'ın kenti tekrar Savefiler adına geri almasından sonra çıkan savaşlarda, 1746'da yapılan andlaşma ile Erivan yeniden İran'a geçmiştir.

Nadir Şah'ın ölümünden sonra bağımsızlıklarını ilan eden öteki Azerbaycan hanlıkları ile birlikte Erivan da bağımsız bir Türk Beyliği'nin merkezi olmuştur.

İran'da egemenlik Kaçarlara geçtikten sonra zaman zaman tam, zaman zaman da yarı bağımsız yaşayan bu hanlık, ondokuzunu yüzyıldan itibaren Gürcistan'ı zaptetmiş olan Ruslar tarafından tehdit edilmeye başlandı.

1804'te Ruslar Eçmiyadzin manastırını yağmaladıktan sonra geri çekildiler.

1813'de İran'ı yenen Rusya, bütün Azerbaycan hanlıklarını ele geçirdiği halde Erivan ve Nahcivan bağımsızlıklarını korudu.

Rusya, pek çok saldırı ve savaştan sonra, Abbas Mirza'yı yenerek, 1827'de Erivan'ı zaptetti.

Devamı haftaya.

 

 

 


  Bu siteden yapılacak alıntılarda kaynak gösterilmesi ahlak kurallarına uygun olacaktır.

Emre Kongar ile iletişim icin e-posta, site yöneticisi ile iletişim için e-posta

Son güncelleme tarihi 30 Eylül 2024

Valid HTML 4.01 Transitional